door Marie José Duchateau
Dit jaar was er een overvloed aan nectar/honing. Het begon al in het voorjaar met wilg, fruit, en koolzaad en later een geweldige lindedracht. De imker moest op tijd aan de bak om voldoende ruimte te geven. Maar zelfs ervaren imkers lieten zich verrassen en waren te laat met het plaatsen van honingbakken. Met als gevolg dat overal in de broedbakken honing zat en geen lege cel meer voor de koningin om eitjes te leggen. Het resultaat was dat zelfs in juli volken die niet gezwermd hadden alsnog gingen zwermen.
Wat gebeurt er met al die nectar die de kast in komt?
De nectar die honingbijwerksters op bloemen verzamelen bevat gemiddeld 30% (±10-50%) suikers en dus 70% water. Tijdens het verzamelen worden al enzymen uit de voedersapklieren toegevoegd zoals invertase om suikers om te zetten in fructose (vruchtensuiker) en glucose (druivensuiker). Onderweg naar de kast zal al wat water verdampen. In de kast, nabij de ingang, wordt de nectar overdragen aan een huisbij van 12-18 oud. Een deel van de nectar zal door de ontvangende werkster in lege cellen in het broednest gedeponeerd worden die echter weer snel gebruikt wordt voor het voeren van de larven. Een deel zal nog verder ingedikt worden. De ontvangende werkster zal op een rustige plaats buiten het broednest actief met het indampingsproces beginnen door met haar tong een druppel nectar onder haar kop kleiner en groter te maken (zie tekening), ook wel ‘wurgen’ genoemd.
De lagere luchtvochtigheid buiten het broednest draagt bij tot de indikking naast het actief ventileren. Talrijke voedseluitwisselingen waarbij nectar (en enzymen) overgedragen wordt aan andere huisbijen draagt bij aan de verdere indamping, tot uiteindelijk ongeveer 35% water. Hierna wordt de onrijpe honing in lege cellen of halfgevulde cellen opgeslagen wat zorgt voor een groter verdampingsoppervlak en nog meer indamping. In de regel is dat buiten, cq. boven het broednest waar de omstandigheden voor indamping het beste zijn. Door verdamping zal de nectar uiteindelijk nog maar 20% water bevatten en de cellen zullen door de werksters verzegeld worden. Er is dan sprake van honing (zie ook onderstaande tekening). Tijdens het hele proces dat een paar dagen duurt wordt nectar en onrijpe honing veelvuldig naar andere cellen verplaatst wat bijdraagt aan de indamping.
Als er nog honingbak op de bijenwoning staat zal bij een grote nectardracht verzegelde honing in eerste instantie in de buitenste ramen en in randen boven het broednest terecht komen. Maar uiteindelijk zullen alle cellen die leegkomen door het uitlopen van broed gevuld worden met onrijpe honing die niet is ingedikt omdat ruimte en tijd ontbreekt. Er is ook geen ruimte voor de koningin om eitjes te leggen (verhoningen van het broednest) met het risico van het aanzetten van zwermcellen.
Voor een beginnende imker is het belangrijk het drachtgebied waar de volken staan te kennen en ook de weersomstandigheden goed in de gaten te houden om op tijd een honingbak op de broedbakken* te zetten met een moerrooster ertussen. Mocht een imker nog ‘natte’ (geslingerde) ramen in de opslag hebben, dan zijn ze ideaal om in de honingbak te plaatsen. De bijen nemen die onmiddellijk in gebruik, wat anders te lang kan duren. Een rand verzegelde honing om het broednest kan een plafond vormen waar werksters niet overheen lopen en niet in de honingbak komen. Een deel van die cellen moeten dan opengekrabd worden waarna de werkster die honing opnemen en het naar de honingbak verplaatsten omdat daar nog ruimte is. Is de honingbak vol verzegelde honing dan moet die vervangen worden door lege ramen, of er kan een lege honingbak tussen gezet worden. Ook dit zal op tijd moeten gebeuren.
Het blijkt dat zelfs nadat de voorjaarsdracht is afgelopen het nuttig kan zijn om een lege honingbak op het volk te zetten. Nectar zal uit de gevulde cellen in de broedbakken naar de honingbak verplaats worden waarna de koningin weer kan leggen. Binnen korte tijd zal er weer volop broed zijn.
Om allerlei problemen te voorkomen: op tijd honingbakken plaatsen!
Literatuur
– Collison C. 2015. A Closer Look: Nectar Collection / Processing. Bee Culture, 18 september 2015
– Crane, E. 1980. A book of Honey. Oxford University Press
– Johnson B. R. 2009. Pattern formation on the combs of honeybees: increasing fitness by coupling self-organization with templates. Proc. R. Soc. B 276, 255–261
– Mitchell D. 2019. Nectar, humidity, honey bees (Apis mellifera) and varroa in summer: a theoretical thermofluid analysis of the fate of water vapour from honey ripening and its implications on the control of Varroa destructor. J. R. Soc. Interface 16: 20190048.
– Nicolson S. W., H. Human & C. W. W. Pirk. 2022. Honey bees save energy in honey processing by dehydrating nectar before returning to the nest. Scientific Reports 12:16224
* voor imkers die op één spaarbak als broedbak imkeren luistert dit nog nauwer omdat er minder ruimte is.